خصوصیت بارز پول‌های دیجیتال این است که آن‌ها توسط بانک‌های مرکزی یا بانک‌های تجاری ساخته نشده‌اند. لذا این سوال پیش می آید که آیا این ارزهای جدید تهدیدی برای بانک‌های مرکزی و نظام پولی کشورها هستند یا خیر؟
پیشرفت‌های اخیر در فناوری اطلاعات منجر به پیدایش یک‌شکل کاملاً جدید از پول شده است که معمولاً از آن به پول‌های دیجیتالی یا دیجی ارزها تعبیر می‌شود. یک خصوصیت بارز پول‌های دیجیتال این است که آن‌ها توسط بانک‌های مرکزی یا بانک‌های تجاری ساخته نشده‌اند.
پول‌های دیجیتال توسط یک پروتکل نرم‌افزاری ساخته‌شده‌اند. هیچ نهاد یا فردی مسئول آن‌ها نیست و توسط یک حکومت مرکزی نیز پشتیبانی نمی‌شوند. این ویژگی‌هایی است که آن‌ها را شبیه اجناس باارزشی مانند طلا می‌کند.
شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین پول دیجیتال، بیت‌کوین است که در سال ۲۰۰۹ به‌عنوان یک سیستم پرداخت همتا به همتا برای خریدهای آنلاین راه‌اندازی شد. سیستم بیت‌کوین کلیه روزهای هفته و در طول ۲۴ ساعت شبانه‌روز فعال است و بیش از ۱۳ میلیون کاربر ثبت‌شده دارد.
حدود چهل‌وچهار میلیارد دلار بیت‌کوین در حال گردش است و هر ثانیه تا ۱۰ پرداخت بیت‌کوینی انجام می‌شود. صرافی‌های الکترونیکی متعددی احداث شده‌اند که در آنجا بیت‌کوین در قبال تعدادی از ارزهای سنتی مبادله می‌شود.
در سیسستم بیت‌کوین، کاربران مالک سیستم هستند و می‌توانند قوانین و پروتکل را با توافق جمعی یا تأیید اکثریت ۹۵ درصدی تغییر دهند.
این مدل مالکیت اجتماعی و این حقیقت که پرداخت‌های بیت‌کوینی می‌تواند به‌آسانی از یک‌گوشه جهان به‌جای دیگر انجام شود، باعث شده که تعداد زیادی به این باور برسند و امید داشته باشند که بیت‌کوین روزی جایگزین پول‌های حکومتی و سنتی می‌شود و جای بانک‌های مرکزی صادرکننده آن‌ها را می‌گیرد.
طبقه‌بندی پول و ابزارهای پولی
امروزه شکل‌های زیادی از پول وجود دارد. آن‌ها را می‌توان به پول فیزیکی و پول الکترونیکی تقسیم‌بندی کرد. پول فیزیکی شامل سکه‌های منقوش و اسکناس‌ها و سکه‌های فلزی می‌شود که معمولاً توسط یک بانک مرکزی صادر می‌شوند.
پول الکترونیک شامل سپرده‌های موسسه‌های مالی در بانک مرکزی، سپرده خانوارها و شرکت‌ها در بانک‌های بازرگانی و پول الکترونیکی (e-money) می‌شود. e-money شامل ارزش پولی می‌شود که در یک کارت تراشه‌ای ذخیره می‌شود.
پول‌های دیجیتالی می‌توانند توسط یک موجودیت مرکزی و یا توسط یک سیستم کامپیوتری و به شیوه‌ای غیر مرکزی صادر شوند و به‌عنوان یک واحد پول حکومتی و ملی در نظر گرفته نمی‌شوند.
بیت‌کوین مثالی از یک پول دیجیتال غیر مرکزی یا غیرمتمرکز است. یک خصیصه بارز پول‌های دیجیتال غیرمتمرکز این است که انجام یک تراکنش به‌صورت همتا به همتا انجام می‌گیرد و هیچ‌گونه شخص ثالث و واسطه مورد اعتمادی مانند یک مرکز تهاتر خودکار، بانک و یا حتی بانک مرکزی در آن دخالتی ندارد. این ویژگی خیلی شبیه اسکناس‌ها و سکه‌های فلزی است.
درواقع ساتوشی ناکاموتو بنیان‌گذار بیت‌کوین ادعا می‌کند که معاملات بیت‌کوینی دقیقاً به‌اندازه استفاده از اسکناس که فردی به فرد دیگر می‌دهد ایمن هستند و هیچ مکانیزم دیگری جز بیت‌کوین وجود ندارد که بتوان پرداخت‌ها را بر روی یک مجرای ارتباطی و بدون حضور شخص ثالث برای ایجاد اعتماد انجام داد.
تاریخچه اسکناس و سپرده
تاریخ پول مملو از نمونه‌هایی ست که بخش خصوصی با نوآوری‌های خود انحصار حاکمیت برای ساخت پول را به چالش کشید. اولین اسکناس یا پول کاغذی توسط بخش خصوصی در قرن دهم در کشور چین ارائه شد.
این اسکناس با سکه‌های فلزی و فاقد کیفیت در رقابت بود. این سکه‌ها تا قبل از رواج اسکناس در اروپا یعنی تا قرن ۱۷، رایج بود. حساب‌های سپرده نیز در قرن دوازدهم در شمال ایتالیا پدیدار شد.
بسیاری از شهرهای ایالتی و دوک‌نشین، سکه‌های خود را که اغلب با کیفیت پایین و از جنس نامشخص تولید می‌کردند را مورداستفاده قرار می‌دادند و این موضوع باعث سختی دادوستد در آن مناطق می‌شد. در مقابل این پیشینه، صرافی‌های خصوصی شروع به ارائه حساب‌های سپرده در قبال سکه‌های باکیفیت کردند.
این حساب‌های سپرده بدون استفاده از سکه و تنها از طریق یک دفتر حسابرسی، پول را بین مشتریان جابجا می‌کردند. بانکداری مدرن زمانی متولد شد که این صرافی‌ها شروع به ارائه تسهیلات کردند. در قرن نوزدهم، کشورهای مستقل انتشار اسکناس را به بانک‌های بخش خصوصی واگذار می‌کردند. به‌عنوان‌مثال در سال ۱۸۱۷ در کانادا، بانک‌های خصوصی انتشار اسکناس را شروع کردند.
چرخه همزمان اسکناس‌های دولتی و بخش خصوصی در کانادا فقط تا سال ۱۹۵۰ ادامه داشت. در ایالات‌متحده، بانک‌های خصوصی تنها تا سال ۱۹۱۳ انتشار اسکناس‌های بانکی را بر عهده داشتند یعنی تا زمانی که سیستم‌های ذخیره مرکزی (Federal Reserve System) به وجود آمد. اسکناس‌های منتشر شده هر دو بخش خصوصی و دولتی حدود ۲۰ سال است که در گردش هستند.
سیستم‌های پرداخت الکترونیک و تسویه‌حساب مدرن
پردازش سیستم‌های پرداخت الکترونیک و تسویه‌حساب مدرن کاملاً متمرکز بوده و توسط کارگذاری‌ها انجام می‌شود. بانک‌های مرکزی ارز ملی را منتشر و سرویس‌های تسویه‌حساب را فراهم می‌کنند.
بانک‌های تجاری به‌طور تخصصی سپرده می‌پذیرند و تسهیلات ارائه می‌دهند و سازمان‌های سپرده‌گذاری اوراق بهادار (CSD)، اوراق بهادار را به‌صورت الکترونیکی ذخیره می‌کنند و سازمان‌های تسویه وجوه (CCP) وظیفه تسویه وجوه را بر عهده دارند.
یک عنصر اساسی این کارگزاری‌ها و واسطه‌ها برای ایفای نقش درست و افزایش کارآمدی اقتصاد، این است که مشارکت‌کنندگان به آن‌ها اعتماد داشته باشند. در شکل زیر مثالی از نحوه پرداخت از سوی یک خریدار و فروشنده و تسویه‌حساب مربوطه که همه‌روزه و با تکرار بالا به‌صورت متمرکز انجام می‌شود را نشان می‌دهد.
پرداخت‌کننده که دارای یک حساب‌جاری در بانک است، یک دستور پرداخت به بانک می‌فرستد بانک ۱. بانک، حساب پرداخت‌کننده را صحت سنجی می‌کند تا مشخص شود آیا در حسابش موجودی کافی دارد یا خیر. اگر فرد موجودی کافی داشت، بانک دستور پرداخت را به یک واحد تسویه خودکار وجوه می‌فرستد.
در فواصل زمانی مشخص، مثلاً هر دو ساعت، این مراکز تسویه وجوه دستورات پرداخت را برای عمل تسویه‌حساب به بانک مرکزی می‌فرستند. به‌محض اینکه بانک مرکزی موجودی خالص را به بانک همکار می‌فرستد سیکل پرداخت کامل می‌شود. بانک ۲ سپس اعتبار حساب پذیرنده را بررسی می‌کند.
کل فرایند پرداخت، بسته به زیرساخت پرداخت آن کشور معمولاً چند ساعت یا حتی بیش از یک روز به طول می‌انجامد. برای پرداخت‌های برون‌مرزی، فرایند پیچیده‌تر می‌شود و مدت‌زمان بیشتری به طول می‌انجامد و چراکه بانک‌های بیشتری درگیر فرایند خواهند بود.
منبع: کوین ایران
