هرچند در ایران کسب‌و‌کارهای دیجیتالی چندان سابقه ندارد، اما حالا چنان شتاب گرفته و گسترده شده که قوانین به تناسب بزرگ شدن آنها در حال تغییر است.
مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال یکی از متولیان فضای آنلاین محسوب می‌شود. نگاهی که شما به فعالیت کسب و کارهای مجازی دارید تا چه اندازه متضمن توسعه این دسته از کسب و کارهای نوین است؟
توسعه کسب و کارهای دیجیتال از نظر راه‌اندازی و سپری کردن مراحل رشد کاملا با شروع یک کسب و کار در فضای سنتی متفاوت است. در کسب و کارهای مجازی با محدودیت‌هایی نظیر سن، داشتن مدرک تحصیلی و داشتن تجربه برای کار مواجه نیستیم و هیچ ممانعتی برای کسی که تازه به ایجاد کسب و کار می‌کند، وجود ندارد. ما نیز اخیرا در مرکز فناوری رسانه‌های دیجیتال قوانین را تغییر داده‌ایم و با این ایده که بدون محدودیت خاصی شروع کسب و کار برای هر کسی ممکن است، از ایجاد کسب و کارهای آنلاین استقبال می‌کنیم. با همین تدابیر هم بوده که تعداد کسانی که مشغول راه‌اندازی کسب و کار در فضای مجازی هستند، در سال‌های اخیر افزایش یافته است.
اما حالا شما به‌عنوان یک نهاد نظارت‌کننده و اعطا‌کننده یک کد اعتباری در حال پایش و بررسی فعالیت این کسب و کارها هستید. این انتقاد از سوی کارشناسان مطرح است که استارت‌آپ‌ها و کسب و کارهای مجازی نباید ملزم به دریافت مجوز باشند چراکه این بازار همیشه جلوتر از قوانین حرکت می‌کند.
اینکه استارت‌آپ‌ها نباید در چارچوب خاصی مجوز بگیرند حرف درستی نیست. این مساله همین حالا هم در هیچ‌جای دنیا باب نیست. با وجود قوانین و مقررات همه کشورها به دنبال کوتاه‌کردن مقدمات شروع کسب کار هستند. بنابراین در حال‌حاضر برای کسی که علاقه‌ای برای شروع کسب و کار دارد، کلاس‌های آموزشی برگزار می‌شود تا این افراد بتوانند از تجارب دیگرانی که چند قدم جلوتر از آنها هستند، استفاده کنند. همچنین این امکان وجود دارد سرمایه‌ای که برای کار اولیه نیاز است برای این افراد فراهم شود، بنابراین برای فراهم کردن این امکانات نیاز است که این افراد ثبت‌نام کنند تا روند حمایت از آنها انجام شود. در ابتدا شناسایی این افراد در همین حد که چه نوع محصولاتی و برای چه گروه سنی با چه زمینه‌ای قرار است ارائه شود، انجام می‌شود و هیچ محدودیتی برای انتخاب زمینه کاری برای هیچ‌کسی وجود ندارد، مگر اینکه محصول نیاز به تکثیر با بستر فراهم‌آوردن کارخانه باشد یا اینکه قصد راه‌اندازی رسانه کاربرمحور مانند آپارات وجود داشته باشد که نیاز به محتوا دارد. البته یکی از موارد اصلی برای کسب و کارهای دیجیتال روشن نبودن و مشخص نبودن وضعیت صنفی فعالان آن است که در این زمینه هم اصناف مختلف با بررسی‌ها اقدام به صدور مجوز می‌کنند.
بنابراین کسب و کارها برای احراز هویت باید به سامانه‌های تحت‌نظر شما مراجعه و ثبت‌نام شوند.
بله و در حال‌حاضر یکی از مواردی که نیاز است مشخص شود موضوع بحث مالکیت معنوی و مادی محصولاتی است که در کسب و کارهای دیجیتال با زحمت و سرمایه و صرف عمر ایجاد می‌شود. ما برای حل این مساله در وزارت فرهنگ و ارشاد سامانه‌ای برای مالکیت معنوی ایجاد کرده‌ایم که این سامانه تا یک ماه آینده به بهره‌برداری می‌رسد. این سامانه برای مدیریت فعالیت هرگونه اثر هنری و ادبی و ثبت مالکیت اثر است تا برای دارنده آن معتبر و قابل‌شناسایی باشد و فرد می‌تواند اطمینان حاصل کند که در صورت تعرض به آن از پشتیبانی حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد برخوردار خواهد بود. راهکار دیگری که برای مدیریت محتوا در فضای مجازی درنظر گرفته شده است راه‌اندازی زیرساخت برای اعطای کد اختصاری به نام «شامد» است. این کد مخفف شناسه الکترونیکی ثبت دیجیتال است که یکی از زیرساخت‌های شروع ساماندهی مالکیت معنوی اشخاص در محتوای دیجیتال است.
اگر دارنده یک محتوا در سامانه ثبت‌نام کند، صاحب آن که ممکن است در بستر کانال، سایت، وبلاگ و اپلیکیشن فعالیت کند، قابل شناسایی ومورد اطمینان خواهد بود. این افراد با ارائه کد دریافت شده از سامانه «شامد» می‌توانند مالکیت خود را در بستر محتوای دیجتال ثبت کنند، از سوی دیگر با وجود این کد تکلیف ما نیز به‌عنوان حامی این افراد مشخص می‌شود. همچنین طرحی به نام «سما» که مصوبه شورای عالی فضای مجازی است نیز در حال اجرایی شدن است، بر این اساس که همه دستگاه‌ها برای ایجاد فضای مجازی و تولید محتوای مفید ملزم به اقدامات اجرایی هستند. بنابراین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با نشان‌دار کردن همه محتواها در فضای مجازی با محوریت ارائه کد شامد در کنار اجرایی کردن اهداف سامانه سما، برای دارنده محتوا این امکان را مهیا می‌کند که یک نشانی رسمی دریافت کند. کاربران می‌توانند با مراجعه به سایت یا هر بستری که محتوای دیجیتال در آن قرار می‌گیرد با مشاهده لوگوی هوشمند این اطلاعات را به‌دست بیاورند؛ اینکه آن سایت در چه زمینه‌ای، برای چه مخاطبانی، چه رده سنی و چه جنسیتی در حال فعالیت است.
هرچند که دارنده این کدها براساس قوانین وزارت فرهنگ و ارشاد نمی‌توانند له یا علیه کسی به تبلیغات بپردازند. در همین زمینه به‌زودی لیستی آماده می‌شود و در اختیار مسوولان نظارتی قرار می‌گیرد تا برخوردهای لازم و قانونی صورت بگیرد. بنابراین در مجموع می‌توان گفت که ما در تلاش برای ساختن فضای مجازی محدودتر اما مفید و ایمن هستیم. به این معنی که کسی که کد شامد دارد، هر فرد یا کاربری می‌تواند آن را مورد سوال قرار دهد. این حق قانونی مردمی است که وقتی مسلک یا عقیده‌ای که به واسطه یک بستر دیجیتال تبلیغ یا معرفی می‌شود؛ به‌طور مثال توصیه‌ای در زمینه روانشناسی، بهداشتی یا کانالی که برای خرید کردن تهیه شده است، دارند آن سایت یا محتوا را بشناسند.
آمار تازه‌ای از تخلفات درفضای مجازی دارید؟
آخرین آمارها از نحوه فعالیت کاربران در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌دهد که ۴۸ درصد از جرائم در فضای مجازی در تلگرام و ۲۲ درصد در اینستاگرام انجام می‌شود. بنابراین ۴۸ درصد از مردم ممکن است دچار آسیب شوند. اما اگر کانال‌ها دارای شامد باشند با توجه به شناسایی آنها در این فضا در صورت تخلف قابل پیگیری هستند و فرد خاطی با برخورد از سوی مردم مواجه می‌شود. بنابراین ما نیز از مردم می‌خواهیم به ما در فرهنگ‌سازی این مساله در محیط مجازی کمک کنند. چراکه اگر مردم محتوای بدون کد شامد را در انجام مبادلات و توصیه‌ها به رسمیت نشناسند، می‌توانیم فضای مجازی مفید و ایمنی را پیش روی مردم بگذاریم. درحال حاضر ممیزانی که در مرکز ماهر مشغول به کارند با استفاده از هوش مصنوعی و کلیدواژه‌هایی که در اختیار ماشین‌های یادگیری قرار می‌دهند، به‌صورت مرتب در حال جست و جو هستند و به محض ثبت تخلف بر اساس کلیدواژه‌های تعریف‌شده بدون هیچ اغماضی کد شامد از کاربر گرفته می‌شود و بعد از اخذ کد نیز در قسمت پروفایل متنی با این عنوان که کد شناسایی این کانال به دلیل تخلف معتبر نیست، گذاشته می‌شود.
نظارت بر دیگر محتواهایی که بدون کد شامد هستند چگونه است؟
در این قسمت پلیس فضای مجازی بر فعالیت همه شبکه‌ها چه آنها که ثبت شده‌اند یا نشده‌اند به لحاظ ماهیت کاری نظارت می‌کند. اما کار ما ایجابی و متمرکز بر فضایی است که رصد و پایش شده و دارای کد شامد هستند. در حال حاضر ما روزانه با تماس‌های بی‌شماری از مردم روبه‌رو هستیم که از کانال‌های بدون کد شامد شکایت دارند و تنها می‌توانیم از آنها عذرخواهی کنیم و بگوییم که تنها کانال‌هایی را که دارای لوگو هستند پایش می‌کنیم و غیر از این ابزار دیگری نداریم. پررونق شدن کسب و کار دیجیتال در محیط مجازی در سال‌های اخیر موضوع قابل کتمانی نیست. بنابراین ما می‌دانیم که در این حیطه اگر دیر اقدام کنیم منافعی را از دست داده‌ایم و با تعلل خود این فرصت را نصیب دیگران کرده‌ایم. این محیط به پشتیبانی بیشتری نیاز دارد و قابل کتمان نیست که در بسیاری از موارد با ضعف قوانین و مقررات روبه‌رو هستیم، بنابراین امیدواریم با تشکیل تیم‌های بسیار حرفه‌ای در کمیسیون‌های مربوطه در مرکز ملی فضای مجازی و نیز تصویب قوانین در صحن مجلس این محیط را بیشتر و بهتر آماده‌سازی کنیم.
در حال حاضر چه تعداد شبکه تولید محتوا و کسب و کار آنلاین از وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز دریافت کرده‌اند؟
در حال حاضر ۱۴۰۰ موسسه فرهنگی دیجیتال دارای مجوز و ۴۵ هزار سایت و وبلاگ دارای شامد در کشور فعال هستند. همچنین ۱۲ هزار کانال ثبت‌شده در فضای تلگرام وجود دارد که از بین این تعداد بر اساس پژوهش‌های انجام گرفته حدود ۷ تا ۸ هزار کانال به‌عنوان کانال‌های موثر در تولید محتوا شناسایی شده‌اند و بقیه موارد تنها بازنشردهنده هستند. همچنین بر اساس آخرین برآوردها از میان ۴۰۰ هزار دامنه IR. تنها ۱۰۰ هزار دامنه فعال است و با توجه به وجود ۴۵ سایت دارای کد شامد امیدواریم بتوانیم این رقم را به حداکثر۲۰۰ هزار دامنه IR. فعال برسانیم.
یکی از انتقاداتی که اخیرا مطرح شد این بود که برخی از استارت‌آپ‌ها که عمدتا واسط‌های مالی کسب و کارهای خرد بودند بدون اعلام قبلی فیلتر شدند؛ آیا فیلتر کردن خود مانعی بر سر رشد استارت‌آپ‌ها تلقی نمی‌شود؟
هر کسب و کاری که در سایت ساماندهی IR. ثبت شده باشد هیچ ممانعتی برای کار کردن آنها وجود ندارد. بنابراین هر محتوایی در این سامانه ثبت شده باشد هیچ‌گاه فیلتر نمی‌شود بلکه به آنها اخطار داده می‌شود و این دسته از کسب و کارها در صورت تخلف برای رسیدگی به جرائم به دادگاه‌های فرهنگ و رسانه معرفی می‌شوند که برگزاری دادگاه به همراه هیات منصفه است. بنابراین هیچ یک از این بسترها فیلتر نمی‌شود مگر اینکه مرتکب عمل مجرمانه‌ای شوند که در این صورت از سوی مرکز ملی فضای مجازی فیلتر خواهد شد. بنابراین این اطمینان وجود دارد که تمامی محتوا و فعالیت افرادی که در سایت ساماندهی IR. ثبت شده باشد در صورت بروز تخلف فیلتر نمی‌شوند. ثبت کردن محتوا در این سامانه نیز مصوبه هیات وزیران در سال ۸۹ است که طی آن همه افراد ملزم به ثبت کردن فعالیتشان هستند.
