سایت‌های قمار، انواع طرح‌های کلاهبرداری پانزی و به تازگی هم سایتی برای شرکت در لاتاری؛ این روزها راه‌های مختلفی برای دعوت افراد به کسب یک‌شبه ثروت وجود دارد. اما چرا کاربران به این موارد گرایش پیدا می‌کنند؟
به گزارش بانک پرس، سایت‌های قمار با بهره‌گیری از درگاه‌های پرداخت داخلی، انواع طرح‌هایی که افراد را به سرمایه‌گذاری و کسب سود ثابت ماهانه دعوت می‌کنند (پانزی) و حالا هم یک سایت برای خرید بلیط‌های بخت‌آزمایی؛ نقطه اشتراک همه آنها در این است که رویای یک‌شبه پولدار شدن یا کسب سود بدون زحمت را به مخاطبان خود می‌فروشند.
در روزهای گذشته، یکی از همین رویافروشان بعد از سال‌ها جذب سرمایه مردم به بهانه پیش‌فروش خودرو بازداشت شد. شرکت رضایت خودرو در سال‌های گذشته در تاکستان قزوین به جذب سرمایه و پرداخت سود در پوشش فروش خودرو مشغول بود. سرانجام مدیرعامل این شرکت در روزهای ابتدایی مرداد و پس از سرمایه‌پذیری این شرکت از ۵۰ هزار شخص حقیقی، بازداشت شد. پس از اعلام این خبر، گروهی از مالباختگان در محل این شرکت تجمع کردند.
این فقط یکی از مواردی است که در سال‌های اخیر به مالباختگی و اعتراض مردم منجر شده. نام‌های زیادی در فضای رسانه‌ای کشور مطرح می‌شوند که همگی به نوعی کلاهبرداری پانزی هستند. از OpenSoil گرفته که پلیس فتا در اردیبهشت خبر از انهدام باند آن داد، تا کریپتولند و یونیک فاینانس که طرح‌های قدیمی‌تر این حوزه محسوب می‌شوند. در ماه‌های گذشته دو پرونده بزرگ این حوزه نیز در دادگاه مطرح شدند یا به مرحله اجرای حکم رسیدند؛ پرونده کینگ مانی (که سایت ایران هشدار، آن را از جمله پروژه‌های پانزی دانسته بود) و پرونده کثیرالشاکی «دهکده آبی پارس». در کنار همه این موارد، سایت‌های قمار و در ماه‌های اخیر هم یک سایت بخت‌آزمایی نیز در حال فعالیت هستند.
اما چرا افزاد به سمت این طرح‌ها و سایت‌های کشیده می‌شود؟ علی‌اصغر سعیدی، جامعه‌شناس اقتصادی و استاد دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در گفتگو با تجارت‌نیوز به این پرسش پاسخ داده است.
وسوسه کسب سود
سعیدی، عامل اصلی علاقه افراد به مسائلی چون قمار و لاتاری را کسب سود مالی و وسوسه دریافت لحظه‌ای مبالغ قابل توجه پول می‌داند. او می‌گوید: در مورد انواع قرعه‌کشی و لاتاری، معمولا میزان تمایل در اقشار ضعیف‌تر جامعه بیشتر است. به ویژه زمانی که تبلیغات این سایت‌ها روی داستان افراد برنده متمرکز می‌شود، افراد بیشتر به آزمودن آنها گرایش پیدا می‌کنند. اما مساله قمار فرق می‌کند و ممکن است دهک‌های بالای جامعه نیز به سمت آن کشیده شوند.
این جامعه‌شناس می‌افزاید: از نظر تاریخی نیز چنین گرایش‌ها و برنامه‌هایی در ایران وجود داشته است. برای مثال پیش از انقلاب، در مقطعی بلیت‌های بخت‌آزمایی رواج پیدا کرده بودند؛ به گونه‌ای که تبلیغات زیادی در رسانه‌ها در مورد قرعه‌کشی ۲۰۰ هزار تومانی آنها در روزهای چهارشنبه انجام می‌شد.
نیاز به هیجان و خروج از روزمرگی
او در مورد عامل بعدی چنین گرایش‌هایی توضیح می‌دهد: سرگرمی، هیجان و خروج موقت شخص از دنیای روزمره، از جمله نیازهای افراد در جامعه است. این نیازهای به ویژه می‌تواند بر گرایش اقشار مرفه به قمار اثر بگذارد. همچنین نیاز به شبکه‌سازی و حدودی از تعاملات اجتماعی نیز در این میان اهمیت دارد. برخی افراد هم به عدم قطعیت و پیش‌بینی‌ناپذیری لاتاری و قمار علاقه‌مند می‌شوند.
علاقه گذرا یا اعتیاد؟
سعیدی ادامه می‌دهد: تصوری که بعضی مردم از موفقیت و خوشبختی دارند و توسل آنها به اموری چون خوش‌شانسی هم باعث می‌شود به سمت این حوزه‌ها گرایش پیدا کنند. البته گاهی کلمه «گرایش» ممکن است همه موارد را پوشش ندهد. برخی علائق گذرا به امتحان کردن قمار و لاتاری دارند اما بعضی افراد دچار نوعی اعتیاد می‌شوند که این کلمه بیشتر برای گروه دوم کاربرد دارد.
او می‌افزاید: کسانی که به چنین اموری معتاد می‌شوند، به صورت مداوم در پی تجربه دوباره لذت اولیه‌ای هستند که در گذشته به دست آورده‌اند. اما معمولا این لذت قابل تکرار نیست و برای همین آنها دچار تکرار می‌شوند.
دسترسی آسان و علاقه به مهارت و کنترل
این جامعه‌شناس در ادامه می‌گوید: افراد از طریق فضای مجازی، دسترسی آسانی به انواع سایت‌های قمار و لاتاری دارند که این موضوع می‌تواند علاقه آنها را به امتحان چنین موضوعاتی افزایش دهد. به ویژه اینکه جامعه به سمت فراغتی شدن پیش می‌رود و افراد به دنبال سرگرمی‌هایی برای وقت آزاد خود هستند.
سعیدی ادامه می‌دهد: موضوع بعدی قاعده «مهارت و کنترل» است. در واقع افراد در برخی انواع قمار یا انتخاب اعداد برای لاتاری به سطحی از تخصص و توانایی می‌رسند که برای ادامه آن تشویق می‌شوند. تبلیغات و استفاده از ضمیر ناخودآگاه افراد هم تاثیر زیادی بر کنش‌های مصرف‌کنندگان دارد.
او البته می‌افزاید: برنامه‌های لاتاری در بسیاری از کشورها به صورت رسمی وجود دارند و گردانندگان آنها هم ادعا می‌کنند که بخشی از درآمدها به امور خیره اختصاص می‌یابد. همین موضوع انگیزه افراد را برای شرکت در این بازی‌ها افزایش می‌دهد.
توسل به هر راهی برای رسیدن به اهداف
سعیدی به چالش‌هاییکه افراد برای تحقق اهداف خود و رسیدن به موفقیت در پیش دارند، اشاره می‌کند و می‌گوید: گرایش به قمار، طرح‌های پانزی و لاتاری، در جوامع مختلف با توجه به میزان توسعه‌یافتگی آنها می‌تواند تبعات متفاوتی داشته باشد. اما به طور کلی اگر میزان مشارکت افراد جامعه در این نوع بازی‌ها از حدی بیشتر شود، نشان می‌دهد که آنها برای رسیدن به اهداف خود راه آسانی در پیش ندارند.
او توضیح می‌دهد: در چنین شرایطی برخی ممکن است به به هر وسیله در دسترسی، برای تامین نیازهای خود متوسل شوند؛ از جمله انواع راه‌هایی که به آنها برای کسب یکباره درآمدهای هنگفت کمک می‌کند.
اینگونه گرایش‌ها در جامعه در حالی رواج یافته است که به موازات آن، کلاهبرداری و مالباختگی افراد نیز در حال افزایش است. چندی پیش، علیرضا بزرگمهری، کارشناس فناوری اطلاعات به تجارت‌نیوز گفته بود که در شرایط اقتصادی بد، همیشه احتمال فریب خوردن افراد وجود دارد. علیرضا بزرگمهری تاکید می‌کند باید ساختارهای نظارتی و اجرایی برای جلوگیری از فعالیت سایت‌های غیرمجاز یا طرح‌های کلاهبرداری پانزی وجود داشته باشد. به گفته او، در نبود چنین نهادهایی در ایران شهروندان باید هشیاری خود را افزایش دهند؛ «چرا که هیچ راهکار سریعی برای رسیدن به سودهای نجومی وجود ندارد و کسب ثروت از راه میان‌بر ممکن نیست.»
