در پنل تخصصی «چالش‌های بانکداری الکترونیکی» بر ضرورت هماهنگ شدن قوانین و زیرساخت‌های فنی کشور با فناوری بلاک‌چین و پذیرفتن فینتک‌ها به‌عنوان یک اهرم قدرتمند مالی تاکید شد.
به گزارش بانکینا، روز هفتم اسفندماه ۹۶ هتل اسپیناس پالاس میزبان هفتمین همایش «سیاست‌های پولی و چالش‌های بانکداری و تولید» به کوشش دنیای اقتصاد بود. در پنل پایانی این رویداد که با همراهی هلدینگ دیده‌بان برگزار شد کارشناسان حاضر در نشست به بررسی فناوری‌های نوین بانکی همچون بلاک‌چین و فینتک‌ها و چالش‌های پیش روی آنها پرداختند.
مهندس عبدالحمید منصوری، مدیرعامل شرکت سامانه‌های مقیاس بزرگ فردا و عضو هیئت‌مدیره شرکت توسن، مهندس حامد قنادپور، مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا، دکتر فردوس باقری، مدیرعامل شرکت توسعه تجارت الکترونیک نگین توسن، کارشناسان حاضر در این نشست بودند و دکتر علیرضا صالحی، مدیرعامل هلدینگ دیده‌بان، مدیریت این نشست را برعهده داشت.
در آغاز این نشست صالحی درباره ناگزیری دنیا در حرکت‌دادن کسب‌وکارها در چارچوب فناوری‌های نوین سخن گفت و اظهار کرد: در چندسال اخیر بر شدت و نوع تحولات و تغییرات افزوده شده‌است. امسال از رمزارزها زیاد شنیدیم و فینتک‌ها و فناوری‌های پرداخت مالی هم بسیار مطرح هستند که در این نشست به آنها می‌پردازیم. برخی معتقدند رمزارزها مقوله چنان مهمی است که حتی از هوش مصنوعی هم نوآوری انقلابی‌تری محسوب می‌شود و تغییرات آن بر اکوسیستم اقتصادی و غیراقتصادی جهان حائز اهمیت است. اصطلاحی را از یکی از بزرگان وام می‌گیرم که می‌گویند شبکه‌های اجتماعی آمدند و فرش را از زیر پای روزنامه‌ها کشیدند! در حال حاضر رمزارزها هم این کار را در مورد نظام بانکی سنتی کرده‌اند. در چند سال اخیر، بازیگران جدید و خیلی کوچک‌تر از بانک‌ها آمدند و بازی را به نفع خود تغییر دادند. امروزه ارزهای رمزینه در کشورهایی همچون ونزوئلا، مالزی، ژاپن و روسیه پذیرفته‌شدند و حتی در ایران هم علی‌رغم بی‌طرفی بانک مرکزی در این مورد شاهد اتفاقاتی هستیم و همین چندروز پیش وزیر محترم ارتباطات وظیفه‌ای را در این مورد به پست‌بانک محول کرد.
وی ادامه داد: غفلت از این تحولات موجب مشکلات متعددی می‌شود. زمانی از وب یک به وب دو مهاجرت کردیم که فضای تولید محتوا را با ظهور وبلاگ‌ها دوطرفه کرد. یعنی تا پیش از آن، فعالیت در وب یک‌طرفه بود ولی پس از آن دوطرفه شد و مخاطبان هم به زمره تولیدکنندگان محتوا در وب پرداختند. به نظر می‌آید که فناوری بلاک‌چین هم آمده‌است تا بانک‌ها به تنهایی تولید اعتبار نکنند و این کار به‌طور مشترک روی دهد. یعنی حالا کل شبکه اعتبار می‌دهد و اعتماد ایجاد می‌کند و تمرکززدایی از بانک‌ها اتفاق افتاده است. همین است که این تحول را جدی‌تر و عمیق‌تر حتی از هوش مصنوعی می‌کند.
در ادامه منصوری گفت: روزی که وارد فضای بانکی کشور شدم بانک‌ها بر محور بانکداری سنتی اداره می‌شدند و اکنون پس از ۲۳ سال هنوز همان‌طور و به همان روش درآمدزایی می‌کنند. هنوز هم بانک‌ها، کارمزدها را می‌بخشند و بر سود حاصل از رسوب پول حساب می‌کنند. بلاک‌چین یک فناوری است که زیرساختی تعریف می‌کند تا در آن داده‌ها به‌صورت امن توزیع شوند. تمرکزگرایی و تمرکزگریزی مباحثی هستند که همواره در پی هم می‌آیند و دائما از یکی به دیگری می‌رسیم. بلاک‌چین یک مفهوم در حوزه فناوری اطلاعات مثل سرویس‌گرایی است که سه ورژن دارد و از سال ۲۰۰۸ ظهور کرد. ورژن اول را بیشتر با این می‌شناسیم که ارزهای رمزگذاری شده را پوشش می‌دهد. در دنیا بیش از ۱۵۰۰ ارز رمزینه تعریف‌شده داریم، در صورتی که در سازمان ملل ۱۹۳ کشور تعریف شده‌است و با احتساب سه کشوری که در صف به ثبت‌رسیدن هستند این تعداد به ۱۹۶ می‌رسد.
ورژن دوم بلاک‌چین در تامین مالی دیجیتال استفاده می‌شود و ورژن سوم برای جامعه دیجیتال استفاده می‌شود. اعتماد دو بنگاه به یکدیگر بر بستر بلاک‌چین شکل می‌گیرد. بلاک‌چین یک مفهوم توزیع‌شده است که بنابر شرایط کسبوکار تمرکزگرا یا غیر متمرکز است. سرویس‌های بلاک‌چین از سرویس‌های ابری معتبر و رایج دنیا بسیار خوب استفاده می‌کنند. معمولا نود توزیع شده را در اختیار می‌گیرند و فرایندها را به‌سرعت کامل می‌کنند. از این رو نقش امنیت و حفاظت از داده‌ها در بلاک‌چین مهم می‌شود. آی‌بی‌ام پردازنده z14 را تعریف کرده‌است که پردازنده بلاک‌چینی است. همیشه باید این موضوع را در نظر داشته‌باشیم که تکنولوژی فناوری اطلاعات با کسبوکار فرق دارد. کریپتوکارنسی (رمزارز) کسب‌وکاری است که بر بستر تکنولوژی بلاک‌چین ایجاد شده‌است.
صالحی ضمن تایید صحبت‌های این کارشناس و فعال حوزه بانکداری الکترونیکی، گفت: کاربردهای خاص بلاک‌چین در حال تعریف‌شدن و واردشدن به بازار است. قراردادهای معتبر که طرفین معامله با این فناوری شناسایی و تایید می‌شوند. حفظ داده‌های شخصی کار دیگری است که این تکنولوژی انجام می‌دهد؛ مثلا شما از یک‌سال پیش فعالیت‌هایی در فضای مجازی داشتید اعم از خرید بلیط‌های آنلاین و غیره و این دیتا که به‌نوعی آواتار شماست جمع‌آوری شده، اما شما مالکیتی نسبت به آن ندارید و همین تکنولوژی می‌تواند آنها را جمع کند و در اختیار خودتان قرار دهد. گاهی این اطلاعات از افراد در فضای مجازی جمع می‌شوند بدون اینکه فرد درکی از امنیت آن و اطلاعی از حق مالکیت خود بر آنها داشته‌باشد.
مورد دیگر این است که شاید گاهی این دغدغه وجود داشت که چرا ایمیل را می‌توان در کسری از ثانیه فرستاد، اما پول را نمی‌توان این‌گونه جابجا کرد که در زمان، هزینه‌های تبدیل ارز و غیره صرفه‌جویی شود و اکنون بر بستر بلاک‌چین همه اینها ایمن، سریع و ارزان‌تر قابل انجام است. همه اینها نمونه‌های عینی هم دارند و چیزی نیستند که در حد حرف و صحبت باشند. مسئله دیگر حفظ مالکیت است، مثلا اگر شما در فضای مجازی یک متن یا یک موزیک متعلق به خودتان منتشر کرده‌باشید با بلاک‌چین می‌توانید سود حاصل از آن را افزایش دهید و اگر این فایل درآمدزایی برایتان دارد، آن را چندبرابر کنید. معاملاتی مانند اجاره منزل و ماشین و غیره می‌تواند بر این بستر با حذف واسطه‌ها به‌صورت نظیربه‌نظیر انجام‌شود که به استفاده بهتر از منابع و تمرکززدایی منجر می‌شود و باعث بهبود شرایط خواهدشد و تا ۴-۵ سال آینده تحولات خیلی جدی در این مورد روی خواهد داد.
منصوری نیز تصریح کرد: اینها همه اشاره به کسب‌و‌کارهایی دارد که بر اساس زیرساخت بلاک‌چین انجام می‌شوند و سرعت، اعتماد و کاهش هزینه‌ها را به همراه دارد. البته ممکن است در بلاک‌چین ما خیلی جاها هم تمرکزگرایی را ببینیم. مثلا بیت‌کوین و اتریوم را به عنوان ارزهای دیجیتالی می‌شناسیم، اما خیلی‌ها هم از جنبه‌های دیگر آن استفاده می‌کنند و رابطه مستقیم با بیت‌کوین ندارند چون هزینه و دانش بهره‌گیری از آن بالاست. در بحث قراردادهای هوشمند نیز زیرساخت بلاک‌چین تسهیل‌گر است. وقتی با کشوری قرارداد می‌بندید باید وکیل بین‌المللی آگاه به قوانین آن کشور را نیز پیدا کنید. این قراردادها به‌صورت هوشمند، قواعد مربوطه را در اختیار شما می‌گذارند و می‌توانید از آن استفاده ببرید بدون اینکه وقتی برای پیدا کردن یک وکیل مجرب زمان خود را از دست بدهید. یا مثلا شرکت‌های آی‌بی‌ام و مرک یک قرارداد حمل‌ونقل دارند سرویس‌های باز در اختیار دیگران قرار دهند. همه پرونده‌های حمل‌ونقل از لحظه شروع یک فرایند تا آخرین لحظه به صورت امن و مطمئن در بستر بلاک‌چین انجام می‌شود.
مدیرعامل شرکت سامانه‌های مقیاس بزرگ فردا این‌گونه ادامه داد: فناوری را می‌توانیم در پنج نسل سخت‌افزاری و نرم‌افزاری خلاصه کنیم. نسل اول، لامپ‌ها و وکیوم‌تیوپ‌ها هستند. پس از آن سطح زبان‌های ماشینی آمدند که فناوری‌های سطح پایین را ارائه دادند و بعد بانک‌ها در سطح بالاتر این زبان‌ها را توسعه دادند. در نسل بعدی شاهد تغییر و پرورش هستیم و نسل خانگی و جیبی کامپیوترها از راه می‌رسند. نسل پنجم، نسل هوش مصنوعی است که دیگر طبقه‌بندی نرم‌افزار و سخت‌افزار را نداریم. نتیجه نهایی این نسل همین بلاک‌چین است که هم می‌تواند تمرکزگرا باشد و هم تمرکز‌گریز. با توجه به کسبوکارهای بانکی و احساس نیاز به آن در کشور استفاده از فناوری بلاک‌چین زیاد از نظر دور نیست. اخیرا هم دکتر فاطمی، مدیرعامل توسن، در مصاحبه‌ای اعلام کرد که این فناوری را در قالب برات‌های الکترونیک و در سطح مشتریان B2B به بانک ملی آورده‌است که خدمتی بر بستر بلاک‌چین محسوب می‌شود.
در اینجا دکتر فردوس باقری، مدیرعامل تجارت الکترونیک توسن، توضیح داد: شاید ۶-۷ ماه قبل فکر نمی‌کردیم قضیه بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال خیلی جدی باشد، اما امروز می‌دانیم که موضوع خیلی جدی‌تر از آن است که فکر می‌کردیم و کشور هم آمادگی نسبی لازم را پیدا کرده‌است تا با این پدیده همراه شود.
صورت مسئله استفاده از تکنولوژی این است که ما در صنعت بانکداری خیلی از دنیا عقب نیستیم، اما اینکه چگونه از مزایای تکنولوژی در کسبوکار بهره بگیریم همان چیزی است که ما را به این پلتفرم رساند. این سامانه یک بستر ملی به‌منظور گسترش تعاملات خریدوفروش در کسبوکارهای مختلف است. با توجه به معضلاتی که کسب‌وکارها در خرید اعتباری و تأمین منابع در نظام مالی با آن مواجه هستند برای رفع این مشکل ابزار مالی تحت عنوان برات الکترونیکی عرضه شده‌است تا بعد از ایجاد زیرساخت انجام معامله بتواند تبادل پیش‌فاکتور و صورت‌حساب در مرحله انتهایی پرداخت دین خریدار را به فروشنده از طریق سند برات انجام دهد. برات الکترونیکی با پشتیبانی امضای دیجیتال با مباحث قانون تجارت و قانون تجارت الکترونیک تطبیق داده شده‌است و در حال حاضر به مرحله‌ای رسیده‌است که بحث خرید دین به‌وسیله ابزار برات را در شبکه بانکی با مشارکت بانک ملی و پست‌بانک فراهم کرده‌است. صندوق حمایت از سرمایه‌گذاری‌های صنایع کوچک در حال حاضر با این سامانه فعالیت می‌کند. بنگاه‌های SME می‌توانند با مراجعه به این صندوق و تهیه ضمانت‌نامه خرید کالا به طرفیت این پلتفرم، خریدهای خود را از عرضه‌کنندگان داخل این سامانه انجام و از سند برات به‌منظور پرداخت بدهی‌های خود در این روند استفاده کنند.
روش تأمین مالی در این سامانه بر اساس اعتماد طرفین و همچنین ضمانت‌نامه‌ای است که صندوق‌های ضمانتی و بانک‌های طرف قرارداد این سامانه صادر می‌کنند. اکنون در مرحله پایلوت است. استفاده از ظرفیت ارزهای رمزنگاری در این پلتفرم نیز در دستور کار قرار دارد که اکنون در حال بررسی و مطالعه محیط پایلوت برای استفاده از این امکان در این بستر است.
در ادامه پنل، موضوع فیتک‌ها که از مسائل روز دنیای فناوری بانکی و مالی محسوب می‌شوند مورد بررسی قرار گرفت و صالحی در این مورد گفت: فینتک‌ها نیز فناوری هستند که کسبوکار بانکی را بسیار متحول کرده‌اند. عاقلانه‌تر این است که بانک‌ها، فینتک‌ها را سازمان‌دهی و جهت‌دهی کنند و خروجی‌های متناسب با خواسته‌های خود و شبکه‌های بانکی دریافت کنند.
قنادپور در تایید این سخنان اظهار کرد: دغدغه‌ای که در زمینه چالش‌های بانکداری الکترونیکی وجود دارد این است که ما در مقولات مرتبط با فناوری‌های نوین این را نمی‌بینیم که یک اقتصاددان، یک بانکدار و یک کارشناس فناوری اطلاعات بیایند و در کنار یکدیگر بنشینند و در مورد بهره‌گیری حداکثری از این فرصت‌ها و از بین بردن چالش‌های آن صحبت کنند. ما در ایران این روندها را خیلی به هم نزدیک نمی‌کنیم. در مورد فینتک‌ها و بلاک‌چین هم همین‌طور است. طبق یک گزارش معتبر جهانی همین بلاک‌چین، بانکداری باز و سرمایه‌گذاری در اقتصاد دیجیتال اکنون جزو ۱۰ ترند دنیا هستند. نکته اصلی این است که اینها را باید با نگاه دیگری دید. در فضای کسبوکار ایران در حوزه فینتک‌ها خیلی به اندازه تمام دنیا حرف نیست و منبع ما همان دیدگاهی است که در پست‌های خارجی می‌خوانیم. نگاه اکثریت مدیران ارشد بانک‌های دنیا به فینتک‌ها شراکت با آنهاست. ۲۸ درصد، آنها را رقیب می‌بینند و ۷ درصد می‌گویند خیلی به هم ربطی ندارند. در ایران باید نگاه سنتی بانکداری را هم اضافه کرد که کنار هم نشاندن اینها را دشوار می کند.
مسئله بعدی نگاهی است که بانک‌ها را به این سمت می‌برد تا خودشان فینتک داشته‌باشند و گاهی ادبیات نادرستی دراین زمینه به کار می‌برند که نشان از ناآشنایی با این مقوله دارد؛ وقتی که می‌گویند «استارتاپ بانک ما». در مورد سرمایه‌گذاری در فینتک‌ها هم طبق آمارها حدود ۳۴ درصد موافق هستند، ۵۴ درصد می‌گویند که می‌خواهند مدیریت داشته‌باشند و مابقی می‌گویند که اصلا اینها را نداشته‌باشیم.
مدیرعامل شرکت تجارت الکترونیکی ارتباط فردا ادامه داد: موضوع دیگر بحث شبکه است. بانکداری باز یکی از ترندهای جهان است که تفکر باز و نگاه باز را با خود دارد. کسانی که می‌خواهند این ترندها را ببینند باید نگاه باز داشته‌باشند تا بتوانند در این حوزه‌های باز مثل فینتک و بلاک‌چین کار کنند. یک مطالعه در آمریکا نشان می‌دهد که ۷۵ درصد آمریکایی‌ها ترجیح می‌دهند به جای بانک‌ها از سرویس‌های مالی گوگل، اپل، آمازون و… استفاده کنند که همه از بزرگان فناوری هستند و این می‌تواند یک زنگ هشدار برای کسبوکارهای سنتی بانکی باشد. تخمین زده می‌شود که برای هر محصول بانکی ۴۰۰ رقیب وجود دارد. در چنین شرایطی اگر نگاه ما باز نباشد متوقف می‌شویم و از رشد و پیشرفت باز می‌مانیم. تاکید می‌کنم که داشتن فکر و نگاه باز در کنار هم قرار گرفتن متخصصان فناوری و اقتصاد را در کنار یکدیگر می طلبد تا در این بستر تجربیات خوبی کسب کنیم.
صالحی به این نکته اشاره کرد که در بستر همین عنوان استارتاپ‌های بانکی، سیستم‌های پرداخت متعددی را شاهد هستیم که کاملا مشابه همدیگر و بدون نوآوری خاصی ظهور می‌کنند و به ارائه سرویس می‌پردازند و هرچند کار خود را هم خوب انجام می‌دهند، اما هیچ ارزش افزوده و مزیتی نسبت به دیگری ندارند.
قنادپور این موضوع را تایید کرد و درباره شرایطی که این روزها بر فینتک کشور حاکم است، گفت: در مورد فینتک‌ها و رشد موثر آنها، نکته مهمی که الزامی به نظر می‌رسد مقوله زیرساخت‌هاست که البته در یک سال اخیر شاهد بهبود آن بوده‌ایم و شرایط بهتری فراهم شده است. از طرفی، وقتی از تمرکز روی پرداخت و تراکنش‌های مبتنی‌بر کارت به سمت تمرکز بر حساب و خدمات مبتنی‌بر حساب می‌رویم کمی هم فضا بازتر می‌شود. مسائل فرهنگی که در سیستم آموزش باید مطرح شوند در توجه به پیشرفت‌های روز دنیا و ترندها مهم است؛ اما با این همه خیلی کارها هم انجام می‌شود و در حال حاضر چند بانک هستند که قدرت عمل‌شان دست فینتک‌ها و استارتاپ‌هاست، اما معتقدم فینتک‌ها باز هم می‌توانند زمین بازی بزرگ‌تری داشته‌باشند.
باقری هم در این مورد اضافه کرد: شاید حدود یک سال قبل بود که این مفاهیم بر فضای بانکی در حال ورود بود و فینتک‌ها در حال بردن الگوی خود به سمت الگوهای بانکی بودند و این موضوع حس رقابت و محدودکنندگی را در سمت بانک‌ها با خود به همراه آورد. رویکرد فینتک‌ها باید این باشد که مکمل چرخه بانکی با هدف تسهیل کار برای کاربرد و ارتقای ارزش افزوده برای کاربران و تکمیل درآمد بانکی باشند و باید اوپن پروسس و اوپن دیتا را هم در کنار اوپن ای پی آی داشته‌باشیم تا موانع از بین برود. ما باید با نگاه باز پیش برویم. باید با نگاه توسعه‌ای به بزرگ‌تر کردن این کیک فکر کنیم تا درنهایت همگی سهم بیشتری داشته‌باشیم. رگولاتوری هم می‌تواند بستر مشارکتی موفق را در این زمینه فراهم کند تا شرایط بهبود کسبوکار بانک‌ها و فینتک‌ها فراهم شود.
منصوری با اشاره به جایگاه خوب ایران در نظام پرداخت، اشاره کرد: نگاه به فینتک‌ها این‌گونه است که هر کسی می‌خواهد ببیند در چه کسب وکاری ورود کند تا سریع‌تر به سود برسد. نظام پرداخت کشور ما در سطح پنج کشور برتر دنیا از نظر استفاده و نفوذپذیری کاربرد است، اما نه اینکه شعب حذف شده‌باشند. افتتاح حساب، تسهیلات و خیلی موارد دیگر صرفا با مراجعه به شعب انجام می‌شود و اینجاست که می‌بینیم فناوری ما هنوز بر پایه قوانین دست‌وپاگیر است. فناوری‌های نو را آورده‌ایم اما قوانین مالی همچنان قدیمی است. ساختار مالی باید عوض شود. افتتاح حساب بر روی موبایل به‌صورت پایلوت توسط برخی بانک‌ها صورت گرفته‌است، اما هیچ بانکی جرات اجرای آن را ندارد چون کپی برابر اصل و امضای مشتری در شعبه هنوز ملاک افتتاح حساب هستند و همگی باید طبق قانون دریافت شوند. محدودیت‌های کارمزدی هم که دیگر کارد به استخوان همه رسانده اما هنوز همه دارند آن را می‌بخشند. فضای بانکی ما زمانی بازتر می‌شود که قوانین ما قوانین بازتری باشند.
قنادپور نیز با تاکید بر ضرورت نگاه باز به مقوله کسبوکارهای بانکی در راستای بهره‌گیری حداکثری از فناوری‌های نو، اظهار کرد: در این بحث‌ها باید بانکداران، اقتصاددانان و فعالان آی‌تی در کنار هم باشند. در شرایطی که سازمان‌ها چابکی لازم را ندارند باید به سمت فینتک‌ها رفت که از چابکی مناسب برخوردارند. بحث فینتک‌ها سایر صنایع را تحت الشعاع قرار می‌دهند و صنایع مختلف هم به این سمت می‌روند که یک‌سری سرویس‌های مالی خود را از فینتک ها بگیرند و دیگر نیاز نیست که همه به سمت مجوز‌های ایجاد بانک برای صنعت خود بروند. چیزی که درنهایت برای ما به عنوان اشخاص حقیقی و حقوقی مهم است اینکه فینتک‌ها و فناوری‌های نو می‌توانند به بهبود زندگی افراد و رفاه جامعه کمک کنند و نتیجه حاصل از عملکردهای ما در این راستا زمانی خوشایند است که ببینیم جامعه بر بستر خدماتی که ارائه می‌شود به این رفاه دست می‌یابد.
در پایان این نشست تخصصی، صالحی با ابراز امیدواری درباره بهبود شرایط بهره گیری از فناوری‌ها در کشور گفت: در شرایطی رشد فزاینده فناوری‌ها خواه ناخواه، خود را به ما و جامعه‌مان تحمیل می کند باید به سمتی برویم که زیرساخت فنی و حقوقی و فرهنگی مناسب را برای بهره‌برداری حداکثری از این فرصت‌ها داشته‌باشیم تا پابه‌پای دنیا در این مسیر پیش برویم.
